694 no’lu KHK’nın diğerlerinden farkı ne? Neleri değiştirdi?

15 Temmuz darbe girişiminin ardından ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) kapsamında Resmi Gazete'nin Cuma günkü sayısında iki yeni Kanun Hükmünde Kararname (KHK) daha yayımlandı.

693 sayılı KHK kamudan ihraçlarla ilgili düzenlemeler içerirken, 694 sayılı KHK ile ise bir dizi sistemsel ve hukuki önemli değişiklik yapılıyor.

694 sayılı KHK ile Başbakan'ın bazı yetkileri de Cumhurbaşkanı'na devrediliyor ve çok sayıda yasada da değişikliğe gidiliyor.

Bu açıdan özellikle 694 sayılı KHK, OHAL döneminde çıkartılan diğerlerinden önemli ölçüde ayrışıyor. Muhalefet de özellikle bu KHK ile getirilen düzenlemeler sert tepki gösteriyor.

5 soruda yeni KHK'lar ve neler getirdikleri şu şekilde:

693 ve 694 KHK’ların diğerlerinden farkı ne?

BBC Türkçe'nin haberine göre 3 sayılı KHK, öncekilerden çok da farklı düzenlemeler içermiyor. Bu KHK'nın eklerinde kamudan ihraç edilen personellerin isimleri ve kapatılan medya kuruluşları ile derneklerin listesi yer alıyor.

Ancak 694 sayılı KHK'da ise bir dizi yasada çok kapsamlı değişiklik ve yeni düzenleme yer alıyor. Ayrıca ilk kez bir KHK ile Başbakan'a ait olan yetkilerin bir kısmı Cumhurbaşkanı'na devrediliyor. Bunların başında da istihbarat yapılanması ve devlet memurlarıyla ilgili kanunlar geliyor.

694 no’lu KHK’ya eklenen yasa ve düzenlemeler

58 sayfa ve 203 maddeden oluşan 694 sayılı KHK ile üzerinde değişiklik yapılan ya da yeni düzenleme eklenen yasaların arasında Askerlik Kanunu, Köy Kanunu, İcra ve İflas Kanunu, Emniyet Teşkilat Kanunu, Yüksek Öğrenim Öğrenci Yurtları ve Aşevleri Hakkındaki Kanun, Orman Kanunu, Hakimler ve Savcılar Kanunu, TSK Personel Kanunu, Harp Okulları Kanunu, Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu, Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu yer alıyor.

En kapsamlı değişikliklerin ise Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Personel Kanunu ve Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu'nda yapıldığı görülüyor.

Ayrıca geçmişte çıkartılan bazı KHK'larda da söz konusu yeni KHK ile yeni düzenlemeler getiriliyor. En fazla değişiklik ise 2011 tarihli 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki KHK'da yapılıyor.

694 sayılı KHK'nın diğerlerinden bir diğer önemli farkı da Emniyet Genel Müdürlüğü teşkilatında bir dizi yeni düzenlemeye gidilmesi ve toplam 32 bin 14 kadronun açılması ve Adalet Bakanlığı taşra teşkilatlarında 4 bin hakim ve savcı ile 2 bin de hakim adayı kadrosunun oluşturulması. Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) ile ilgili ne tür düzenlemeler yapıldı?

MİT Cumhurbaşkanı’na bağlanıyor

694 sayılı KHK ile ilgili en çok tartışılanların başında MİT ile ilgili getirdiği yeni düzenlemeler yer alıyor.

Bu düzenlemelerin en önemlileri biri olarak MİT'in Başbakan'dan alınarak Cumhurbaşkanı'na bağlanması gösteriliyor.

MİT ile ilgili yapılan diğer düzenlemeler şöyle:

-Daha önce MİT Müsteşarı'nın başkanlığını yürüttüğü Milli İstihbarat Koordinasyon Kuruluna, Cumhurbaşkanı başkanlık edecek.

-MİT Müsteşarı hakkında soruşturma yapılması Cumhurbaşkanının iznine bağlı olacak.

-Soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi kararlarına karşı 10 gün içinde Danıştay Birinci Dairesine itiraz edilebilecek.

-Milli Savunma Bakanlığı ve TSK'da görev yapan personele ilişkin istihbarat hizmetleri MİT tarafından yürütülecek. MİT, güvenlik soruşturması kapsamında Bakanlık ve TSK personeli hakkında kıt'a içinde veya dışında her türlü araştırma yapabilecek.

Hükümet ve muhalefet düzenlemeleri nasıl yorumladı?

Başbakan Binali Yıldırım, MİT'in Cumhurbaşkanı'na bağlanmasının "16 Nisan hükümet sistemi değişikliği ruhuna uygun" bir düzenleme olduğunu söyledi.

Yıldırım, "16 Nisan referandumunu da dikkate aldığımızda, zaten yeni sistemde bütün MİT Müsteşarlığı, diğer kurumlar hepsi Cumhurbaşkanlığı bünyesinde toplanıyor" dedi ve bu düzenlemenin Başbakan'a güvensizlikten kaynaklanmadığını vurguladı.

Muhalefet ise bu düzenlemeleri sert bir dille eleştirdi. Ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Grup Başkanvekili Levent Gök, bu düzenlemelerin "Abdülhamit'in istibdat yönetimini dahi aratacağını" savundu ve bunu "vahim bir gelişme" olarak nitelendirdi.

Gök ayrıca, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı kendi "derin devletini kurmakla" da suçladı.

Halkların Demokratik Partisi (HDP) Sözcüsü Osman Baydemir de bunları 'parlamentoyu tümden devre dışı çıkarma KHK'ları' olarak nitelendirdi.

Baydemir bu düzenlemelerin "kurulmak istenen AKP-MHP (Milliyetçi Hareket Partisi) rejiminin de en belirgin hukuk dışı, yasa dışı kararnamesi" olduğunu vurguladı.

CHP milletvelili Sezgin Tanrıkulu ise milletvekilleri hakkında soruşturma ve kovuşturma yetkisinin Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı'na verildiği maddeye atıfta bulunarak "Bir gece ansızın gelen 694 sayılı KHK ile Ankara Cumhuriyet Başsavcısı tüm milletvekillerine kayyum olarak atanmış oldu" değerlendirmesinde bulundu.

Milletvekili soruşturmaları düzenlendi, değişiklik ne anlama geliyor?

694 sayılı KHK ile getirilen en kayda değer düzenlemeler içerisinde milletvekillerinin soruşturulmasıyla ilgili yapılan değişiklikler de yer alıyor.

Milletvekillerine seçimler öncesinde ya da sonrasında işlediği suçlardan soruşturma açılabilecek.

Bu soruşturma ve kovuşturmayı yapma yetkisi de Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı ve buradaki ağır ceza mahkemesine veriliyor.

Ayrıca soruşturmanın bizzat Cumhuriyet Başsavcısı veya görevlendireceği vekil tarafından yapılması hükmü de getiriliyor.

Muhalefet bu düzenlemenin Meclis'i daha da zayıflatacağını öne sürüyor. CHP'li Gök, milletvekillerinin soruşturulması için "özel yetkili mahkemeler ihdas" edildiğini belirtirken, HDP'li Baydemir de bu düzenlemenin parlamentoda dokunulmazlığın kaldırılması prosedürünün işletilmesi gereğini ortadan kaldırdığını belirtti.

694 sayılı KHK'da başka hangi düzenlemeler yer alıyor?

-KHK hükümleri kapsamında, ihraç edilen kişilere herhangi bir tebligat yapılmayacak, haklarında özel kanun hükümlerine göre işlem tesis edilecek.

-Kamu görevinden çıkarılan bu kişilerin, mahkumiyet kararı aranmaksızın, rütbe veya memuriyetleri alınacak, bu kişiler görev yaptıkları teşkilata yeniden kabul edilemeyecekler.

-Hava Kuvvetleri Komutanlığı'ndan 10 emekli tuğgeneralin rütbeleri alınarak, emekli kimlikleri iptal edildi.

Kapatılan kurum ve kuruluşların her türlü mal varlığı hazineye devredilecek

-Kapatılan kurum ve kuruluşlara ait taşınırlar ile her türlü mal varlığı, alacak ve haklar, belge ve evrak ilgisine göre Hazine'ye bedelsiz olarak devredilmiş sayılacak ve bunların her türlü borçlarından dolayı hiçbir şekilde Hazineden bir hak ve talepte bulunulamayacak.

-Polis Meslek Eğitim Merkezleri'ne toplam kontenjanın yüzde 20'sini aşmamak kaydıyla Bakanlıkça belirlenecek sayıda önlisans mezunu belirtilen usule uygun olarak alınabilecek.

-Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi'nin askeri hakim sınıfından başkan, başsavcı, ikinci başkan, daire başkanı ve üyeleri ile yedek subaylar haricindeki diğer askeri hakimler, Hakimler ve Savcılar Kurulu tarafından bölge adliye ve bölge idare mahkemeleri ile diğer adli ve idari yargı mercilerine hakim veya savcı olarak atanabilecek.

-Genelkurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı'nın hukuk hizmetleri, hukuk sınıfına mensup subaylarca yürütülecek.

-Aksaray'ın Sultanhanı ile Artvin'in Hopa ilçesine bağlı Kemalpaşa beldeleri ilçe yapıldı.

-Esrar elde etmek amacıyla kenevir ekimi yapan kişiye 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasının dışında yeni düzenlemeyle 500 günden 10 bin güne kadar adli para cezası verilmesine olanak tanınıyor.