Damızlık Kızın Öyküsü neden hala güncel?

Beyaz başlık ve kırmızı pelerin kadınlar üzerindeki baskının simgesi haline geldi. Margaret Atwood 1985'te yazdığı Damızlık Kızın Öyküsü adlı romanında bu imgeyi ruhumuza kazıdı. Bu distopik romanda kadınların elitlere çocuk doğurma amacıyla köleleştirilmesi anlatılıyor, kadınlara itaat simgesi olarak bu giysiler giydiriliyordu.

Hem kitap kapağında, hem 1990'da yapılan filmde ve geçen yıl televizyonda yayınlanan dizide, hatta kadınların doğurganlık haklarıyla ilgili gösterilerde kırmızı pelerin ve beyaz başlık birer simge oldu.

Ama bu giysilerin bizde çağrıştırdığı karakter genellikle hikayenin kahramanı Offred olmuştur. Gilead Cumhuriyeti'nde hizmetçilik yapan Offred'in, ev sahibi komutan Fred ile itirazsız, düzenli sekse rıza göstermesi gerekmektedir (Offred adı Fred'in anlamına gelir).

Yönetici sınıftan kadınların çoğu çevredeki toksinler nedeniyle kısırlaşmıştır ve Offred doğurganlık özelliğine sahip ve bu iş için kullanılan kadınlardan biridir. ABD'de bir darbeyle hükümet devrilip dine dayalı Gilead devleti kurulmadan önce Offred evlenmiş ve bir kızı olmuştur.

Romanın yazarı Atwood, hikayeyi 1980'lerdeki siyasal ve sosyal olaylardan esinlenerek yazdığını söylüyor, "spekülatif kurgunun gerçeğe dönüşebileceğini" vurguluyordu.

Kitap ilk yayımlandığında Atwood, oradaki gelişmelerin esinlendiği gerçek olaylara değinen gazete kupürleriyle gidiyordu röportajlara. ABD'nin muhafazakarlaşmasına Ronald Regan'ın başkan seçilmesini, Hristiyan lobi gruplarının etkisinin artmasını örnek gösteriyordu.

Atwood Kanadalı olmakla beraber ABD'deki kaygı verici gelişmelerden yola çıkıyordu bu hikayede. Hristiyan köktencilerin siyasi gücü artıyor, çevreyle ilgili kaygılar büyüyor, kadınların üreme haklarına yönelik saldırılar, kürtaj karşıtlığı vs. gelişiyordu.

Toronto Üniversitesi'nde İngilizce profesörü SC Neuman'ın üniversite dergisinde2006'da yazdığı makaleye göre, "Offred 1970'lerin feminizminin ürünüdür ve bu karakter 1980'lerde kadın haklarına yönelik saldırıların arttığı bir ortamda kendisini bulmuştur."

Damızlık Kızın Öyküsü feminist bir uyarı özelliğinin yanı sıra kutsal kitaplardaki cinsiyetçi yaklaşıma karşı bir yorumdur. Atwood kitapta sadece ABD'deki dinci sağcıların güçlenmesinin sonuçlarına değinmiyor, başka yerlerdeki gelişmeleri de ele alıyordu. Örneğin Romanya'da Nikolay Çavuşesku doğurganlığı artırmak için doğum kontrolü ve kürtajı yasaklamış, Arjantin'de 1976'da bir darbe ile iktidarı alan askeri cunta, muhalifleri 'kaybedip' çocuklarını bazı seçkin ailelere vermişti. Alt sınıfların çocuklarının yönetici sınıflara verilmesi fikri buna dayanıyordu.

Margaret Atwood

Ancak Atwood'un kitabında Amerikan Püritenizmi temel referans noktasını oluşturuyor. Atwood, 1980'lerde yaşananlarla 17. yüzyıl Püriten New England sömürgecileri arasında paralellik kuruyor, bunların kadınlara karşı cinsiyetçi yargılarını ele alıyordu.

Kitabın 1990'da sinemaya uyarlanması pek başarılı olmamıştı. Alman yönetmen Volker Schlöndorff'un filmi cinsel gerilim filmi olarak öngörmesi, orijinal metinden büyük bir sapmaydı.

Daha sonra kitap oyun olarak sahneye uyarlandı; 2000'de Kopenhag'da, 2003'te Londra'da, 2004-05'te ise Kanada'da opera şeklinde sahne aldı; 2013'te baleye uyarlandı.

Damızlık Kızın Öyküsü, geçen yıl televizyon dizisi şeklinde yayınlanması ile pop kültüre girmiş oldu. Günümüzle bağlantısını kurmak için, Offred'in teokratik yönetim öncesi anılarına modern unsurlar eklendi.

Damızlık Kızın Öyküsü adlı dizinin kadrosu ve Margaret Atwood

Dizi yayına geçmeden üç ay önce Donald Trump'ın ABD başkanı olarak göreve başlaması etkisini daha da artırdı. Hikayede konu edilen kurgu birden daha olası görünmeye başladı.

"Hristiyan köktencilerin darbesiyle Gilead Cumhuriyeti kuruluyor, başkana suikast düzenlenip Kongre makineli tüfeklerle taranıyor, olağanüstü hal ilan ediliyor ve 'İslamcı fanatikler' suçlanıyor" diye anlatıyor Joyce Carol Oates. "Tıpkı George Orwell'in 1984 kitabında anlatılanlar gibi Cumhuriyet 'düşmanlar'a karşı sürekli savaş üzerinden kendi gücünü pekiştiriyor."

Trump'ın otoriter eğilimleri ve başkan yardımcısının homoseksüel ve kürtaj karşıtı tutumu ile birleşince tüm bunlar daha gerçekçi bir görünüme bürünüyor. Kadınların üreme alanındaki özgürlüğü ile ilgili haklarını sınırlayan yasa önerilerine karşı protesto gösterilerinde Offred kostümleri giyilmeye başlanıyor. Trump'ın başkanlık töreni sırasında düzenlenen Kadın Yürüyüşü, Damızlık Kızın Öyküsü'nde ifade edilen sokak gösterilerini hatırlatıyor.

Damızlık Kızın Öyküsü adlı dizinin ikinci sezonu başladı. Kadınlarla ilgili kültürel arenada büyük değişimler yaşanmakla birlikte Atwood'un romanı güncelliğini koruyor.

İlk sezonun yayınlanmasından bu yana, kadın aktörlerin Hollywood'da uğradığı cinsel istismara karşı kampanya şeklinde başlayan ve giderek yayılan #metoo hareketi gelişti ve Offred'in hikayesi de benzer bir dönüşüm geçiriyor. Romandaki anlatımın dışına çıkılan bu sezonda, Offred'in baskıcı rejimde kendi gücünü yeniden ele geçirme yolları bulduğunu ve bunun #metoo hareketi ile benzerliklerini görüyoruz. Prodüktörler belli ki diziyi çekerken bunları gözetmiş.

Temmuz 2017'de Man Adası'nda daha gelişkin kürtaj olanakları için gösterisi yapan kadınlar Damızlık Kız pelerini ve başlığı giymişti.

Damızlık Kızın Öyküsü yayınlandığından bu yana kitaptan en fazla yapılan alıntı, daha önce orada kalan hizmetçi tarafından Offred'in kaldığı odanın duvarına kazınmış olan "Piçlerin seni ezmesine izin verme" sözleriydi.

Öyle ki bazı feministler bu sözleri vücutlarına dövme şeklinde yazdırdı. Cadılar Bayramı'nda ve protesto gösterilerinde Damızlık Kız giysileri giyiliyor. Atwood, Guardian gazetesine yazdığı bir makalede, "Bu eğlence mi yoksa siyasi öngörü mü? Her ikisi de olabilir mi? Kitabı yazarken bunların olacağını öngörmemiştim," diyor.

Damızlık Kızın Öyküsü'nde verilen mesajlar ve semboller bugün her zamankinden daha güncel duruyor. Ama Atwood'un kitabı ile ilgili bu düşünceleri her zaman dile getiriyoruz. 30 yıl sonra kitabın yeni bir adaptasyonu yayınlandığında da aynı şeyi söyler miyiz? Bunu zaman gösterir.

(BBC Türkçe)