İlber Ortaylı: Taksim Meydanı'na yapılacak tarihi bina nedir; Haydarpaşa Garı opera binası olsun

Hürriyet yazarı ve tarihçi Prof. İlber Ortaylı, İstanbul Cihangir'de, Velvet Indieground isimli plak dükkanının saldırıya uğramasıyla ilgili olarak, "İstanbul birlikte yaşamaktan ne anlıyor?" diye sordu. "Beyoğlu'nda plakçıya şiddet olayı üzerinden geçmişe doğru bir gidelim" diyen Ortaylı, "Sur içinde oturan kadim İstanbullular için Müslüman olsun, Hıristiyan olsun Pera küçümsenen bir bölgeydi. Beyoğlu ve Galata, İstanbulluların argosuna pek hoş tabirlerle girmezdi. Örneğin aşırı makyaj yapan kadına, yortuya izafeten 'Apikarya maskarası' denirdi" ifadesini kullandı.

İlber Ortaylı'nın, "İstanbul birlikte yaşamaktan ne anlıyor?"başlığıyla yayımlanan (26 Haziran 2016) yazısı şöyle:

Sur içinde oturan kadim İstanbullular için Müslüman olsun, Hıristiyan olsun Pera küçümsenen bir bölgeydi. Beyoğlu ve Galata, İstanbulluların argosuna pek hoş tabirlerle girmezdi. Örneğin aşırı makyaj yapan kadına, yortuya izafeten 'Apikarya maskarası' denirdi. Beyoğlu'nda plakçıya şiddet olayı üzerinden geçmişe doğru bir gidelim.

Altı ve yedinci asırlarda doğmakta olan Venedik Cumhuriyeti, Bizans’ın kontrolü altındaydı. Yavaş yavaş Akdeniz’in ticareti himaye altındaki bu cumhuriyetin eline geçti. İmparatorluk yani bizim Bizans dediğimiz Roma İmparatorluğu, İstanbul’da ve bazı bölgelerde İtalyan tüccarların yerleşip koloniler kurmalarına, bağlılıklarını arz edip vergi ödeme karşılığında ticari imtiyaz edinmelerine ve nihayet cemaat ilişkilerini yürütmelerine ses çıkarmadılar.

Galata dediğimiz bölge, sınırları itibariyle bugünkü Unkapanı-Karaköy ve üst tarafta da Tünel’le sınırlıydı. Bu duvarların içinde yerleşen İtalyanların bölgesine sur içinde (intra muros) oturan Konstantinopol halkı Yunanca, ‘Pera’ (karşısı) derdi.

Üçkâğıtçı Pera
Bu ifade “Bizim oturabileceğimiz yer değil” anlamında bir küçümsemeyi ya da “Tekin insanlar değiller” anlamında bir kuşkuyu ifade ederken, zamanla ‘üçkâğıtçı’, ‘sömürücü’ anlamında bir deyime dönüştü. 1185’te Bizans’ın yerli halkı artık Katolik-Ortodoks ayrışması içinde kendi ibadet yorum ve kiliseleriyle surların içinde yaşayan Venediklilere saldırdılar ve bir pogrom tertip ettiler. Venedik, 1204’te bunun acısını çıkardı. Kudüs’e yönelmesi beklenen IV. Haçlı Seferi’nde Haçlıları İstanbul’a saldırtarak intikam aldı. Şehir düştü ve tarihteki Bizans Roması’nın ikbali karardı.Devir deviri izledi... İstanbul’un sahipleri değişti...

Pera, Venediklilerin ve Cenevizlilerin yanı başında Akdeniz ve Batı dünyasının dört yanından gelenlerle doluydu; İspanya’dan kovulan Müslüman Araplar gibi Yahudiler, Kırım’dan getirilen Karay Yahudisi Türkler mahalleler kurdu. Pera genişledi. Venedik Sarayı oraya taşındı. Sur içinde oturan kadim İstanbullular için Müslüman olsun, Hıristiyan olsun Pera küçümsenen, kuşkuyla bakılan bir bölgeydi. Doğrusu meyhane İstanbul’un camilerinin etrafı hariç her yerinde vardı ama Pera’da insanlar restoran kültürüyle tanıştı. Tiyatro da vardı ama Batı tiyatrosunu insanlar Beyoğlu’nda tanıdı. Sarah Bernhardt, Franz Liszt Beyoğlu’na geldi. Örneğin Pera’daki Levanten bankerlerin ve tüccarların mermer konaklarında İstanbul’daki paşalar dahi oturmayı hayal edemezdi.

Gezi'ye tepkinin geçmişi
Beyoğlu yavaş yavaş muhafazakâr Türk düşüncesinde yoldan çıkılan bir dünya, milliyetçilerdeyse imparatorluğu sömüren bir yer haline dönüştü. Gezi olaylarının esprili ve medeni yüzüne sert bir tepki gösterilmesi bir asırlık birikimdir. Bu duygunun siyasi yönden istismarı kolaydır. Çatışmacı politikalarınsa kimsenin arzu etmeyeceği bir çatışma ortamına sürüklenmesi aklı başında insanların kâbusudur. 2013 Mayıs’ında başlayan inşaat makineleriyle savaş, kaba bir düelloya dönüştü. Her zaman için kusurun büyüğü yönetilende değil yöneticidedir.

Vahim olay
İçki içiliyor diye kafeye ve plakçıya yönelen şiddet herkes için vahim bir görünümdür. Nihayet bir opera binası, Taksim Camisi ve parkın yerine yapılacak tarihi bina(!) vaadiyle bu olay geçiştiriliyor. Taksim Meydanı’na yapılacak kasaba tipi operayla -ki bugünkü öyledir- Haydarpaşa tarafındaki kültürel tesis ve yeşil alanların akıbeti mi örtülmek isteniyor? Bu tarihi bina nedir? Hiçbir uygar şehirde böyle bir tesisin isminin, resminin ve planının vatandaşlar için meçhul tutulduğu görülmemiştir.

Haydarpaşa Garı opera binası olsun
Kültür Bakanlığı orkestrayı ve operayı yeni kadrolarla donatmıyor. Doğru dürüst opera binamız yok, yapılmıyor ama her şeye rağmen dış dünyadaki operalarda Türk sanatçılar görülüyor ve takdirle dinleniliyor. Demek ki Cumhuriyet’in opera olayı tutan bir aşıdır. Geçen yıldan beri ödül verdiğimiz sanatçıların çoğu yurtdışı operalarının sanatçısı.

Her bulduğumuz eski binayı otel yapamayız. Mesela Haydarpaşa Garı’nı otel değil opera binası olarak düşünmek lazım. İstanbul Operası da idarenin ve bazılarının söylediği gibi Taksim’deki bina değil. Orada İstanbul’a layık opera olmaz.