Kızıl Goncalar’a sol’dan eleştiri: FETÖ dizinin neresinde...

Ergin Yıldızoğlu'nun ‘Kızıl Goncalar’: Yeni kupada eski zehir başlıklı yazısı şöyle:

“Kızıl Goncalar”la ilgili yazımı, “eğer devam ederse” kaydıyla, kimi sorularla bitirmiştim. 3. bölüm bir “reyting patlaması” yapmış; izlemek, o sorulara cevap aramak farz oldu.

SORULAR VE CEVAPLAR
Dizinin biri gerçek sanata doğru, diğeri de sıradanlığa (kitch) doğru çeken iki dinamiği birden taşıdığını belirtmiştim. Dizi, tarikat dünyasıyla modern seküler dünya arasında, siyasal İslamın hegemonyası altında bir “orta yol” öneriyordu. Bu önerinin da Fethullah ve liberal entelijansiya ittifakının “Birbirimizi anlayalım, dinleyelim” fantezisinde olduğu gibi, siyasal İslamın hegemonya sürecini, iktidar ilişkilerini gizleyerek yeniden üretmekten başka bir işlevi yoktu. Dizinin tepki çeken yanı, onun, karanlıkta kalmak isteyen iktidarların üzerine ışık tutan dinamiğiydi. Bitirirken “Eğer dizi devam ederse yapımcılar, bu iki dinamik arasındaki diyalektiği acaba ne yönde ilerletecek?” diye sormuştum.

Yapımcılar o diyalektiği, çelişkinin taraflarını yumuşatarak ama Kemalist-laik “dünyayı” daha derinden mahkûm ederek, tarikatın gizemli padişah, filozof şehzade, politikacı vezir ve kullar dünyasını taklit eden yaşamını daha kabul edilebilir biçimde sunarak, yönetmeye çalışmışlar. Ancak bu “yumuşatma” da liberal-Fethullah ittifakının ürettiği fantezilere dayanıyor.

AYNANIN İÇİNDEKİLER
Bazen, bir yazar, ressam ya da yapımcı yapıtının içine bilerek ya da bilmeden, yapıtın hakikatini yansıtan bir “ayna” koyar.

3. bölümde, Kemalist doktorla Kemalist babası arasında geçen konuşma izleyiciye tam da böyle bir “ayna” sunuyor. Bir çocuğun evlendirilmesini yasal yolla önlemeye çalışan doktora babası, “Sen Jakobenlerin tam bir özetisin. (...), -Bunu ben söylersem bir anlamı olur. Biz bunlara neler yaptık hatırlamıyor musun? Ne değişti? Bunlar tek bir şeyden korkarlar; değişmekten. Anlamaları lazım. Anlamadan olmaz. (...) Anlatabilmen için dinlemeleri lazım. Hastan gibi düşüneceksin... Polisi karıştırmadan...” diyor.

Kısacası, sen, hukuku karıştırma, kişisel düzeyde örf âdet (tabii ki burada şeriat) alanında kal. Bu tavsiye, ister istemez biri sultan ve tebaasından diğeri hukuk devleti ve vatandaşlarından oluşan, tarihleri, dayandıkları “hakikat rejimleri” birbirini dışlayan dünyaların birlikteliğini onaylıyor. Bu onaylama, siyasal İslamın modern hukuk düzeninin dışında, kendi “dünyasının” yasaları içinde yaşama pratiğini kabulleniyor. Bir yasadışı durumu önlemek için devletin güvenlik güçlerinden yardım istemek ise Jakobenlik oluyor. Bu da Jakobenliğin, karşıdevrimci Anglosakson (kralcı) yorumunu ve liberal-Fetullah ittifakının, laik Cumhuriyete karşı mücadele ederken kullandığı söylemi yeniden üretiyor. O ittifakın en büyük hegemonyacı fantezisi de devrede: Kemalist profesör, 28 Şubat’ı kast ederek “Biz bunlara neler yaptık” diyor; belli ki nedamet getirmiş. Belki de ölmek üzere olduğu için...

Cumhuriyetin, Kemalist devlet sınıfları, entelijansiyası siyasal İslamın devlete erişmesini yasal yollardan önlemeye çalıştılar. Çünkü o gelenek, liberal salakların aksine, siyasal İslam devlete ulaştığında nelerin olacağını biliyordu. Peki, ya siyasal İslam? O neler yaptı, hem de o çok yakındığı “derin devletle” el ele? Kanlı Pazar, Maraş katliamı, Sivas Madımak katliamı, daha yakın zamanda devleti ele geçirdikçe yasadışı telefon dinlemeleri, kişi özeline tecavüzler, uydurma delillerle sözde yargılamalar...

Dizinin, 28 Şubatçı baba karakteri, “Tek bir şeyden korkarlar” diyor, “değişimden”. Bunu, 20 yılda köklü değişimler yaratmış karşıdevrimci bir hareketin temsilcileri için söylüyor. Böylece karşımıza “olayı yaşamış ama anlamını hâlâ kavrayamamış” iflah olmaz bir tip konuyor. Nedamet getirmiş Kemalist, “anlatmaktan” söz ediyor, adeta kampanya yapmaya başlamış Zaman gazetesi gibi: “Birbirimizi anlayalım, dinleyelim”. Adam, karşısındaki kültürün, geleneğin de ayırdında değil. Adam, karşısında, Cumhuriyete yabancı bir yaşam dünyasının, ilk bölümlerde gördüğümüz gibi Türkçeden farklı bir dil ile konuşan (3. bölümde değişti) bir tabakanın iktidar ilişkilerinin dahası “hakikat rejiminin” olduğunun ayırdında değil. Onları “akıl hastası” zannediyor: “Hastanla konuşur gibi, sinirlenmeden...” Bir anlasalar değişecekler... “Valla bunlar iflas olmaz!”

Yıldızoğlu'nun konuyla ilgili önceki yazısı da "Sanat ve kitch: ‘Kızıl Goncalar’ başlığıyla yayınlanmıştı. Yazı
şu şekilde:

“Kızıl Goncalar” dizisi siyasal İslamın kültür endüstrisinin, ideolojik aygıtlarının (tarikatların) sert saldırılarına hedef oldu. Rejimin sansür aygıtı da “gerekeni” yaparak ceza yağdırdı.

DİZİDEKİ İKİ DİNAMİK
Dizinin iki bölümünü dikkatle izledim; sinematografisine, aktörlerin performansına yönelik bir eleştirim yok. Diğer taraftan, dizinin biri gerçek sanata doğru, diğeri de sıradanlığa (kitch) doğru çeken iki dinamiği birden taşıdığını düşündüm.

Kapitalizmde, gerçek sanat yapıtı, salt estetik bir nesne olmaktan öte, bir “gerçeği” ifade eder, var “olanın” ortaya çıkabilmesine (duyumsanabilir olabilmesine) aracı olur. Sanat “üzerini açmaya” ve “yeni” olana ilişkindir; bu özelliği ile de siyasi düzenin/iktidarın dayattığı/dayandığı, “sanat olarak duyumsanabilir olana ilişkin sınırları” deler, ötesindeki olasılıklara işaret eder. Sanat, artık salt bir estetik nesne olmanın ötesinde, özgürlüğe ilişkin bir felsefi yapıttır. İkinci dinamikte yapıt, salt estetik düzeyde kalmakla, toplumdaki beğenilerin ortak noktasındaki biçimleri yöneterek popüler, bir meta olmakla yetinir. Rejimin siyaset, kültür alanından gelen tepkisinin birinci dinamiği hedef aldığını, o dinamiği daha da güçlendirdiğini düşünüyorum.

İKTİDAR VE SANAT
İktidar sadece politik veya ekonomik yollarla kullanılmaz; kültür çok önemli, yapısal bir rol oynar. Egemen sınıf, toplumsal normları, değerleri çıkarlarıyla uyumlu bir şekilde şekillendirmeye çalışır. Bu, medya kontrolü, eğitim politikaları, diğer kültürel kurumlar aracılığıyla, genellikle egemen sınıfı gizleyerek yapılır.

Gizli etki fikri, elit ağlar kavramına da uzanır. Bu ağlar kapalı kapılar ardında çalışır, işbirliğine, karşılıklı yardımlaşmaya izin vererek, halk tarafından hemen görülemeyen işler yapabilir. Gizli bir şekilde hareket etmek, iktidardakileri kamu denetiminden korur. Böylece onlar da algıları yönetebilir, olumlu bir imajı sürdürebilirler. Şeffaf bir sistem, hesap verebilirlik bilinçli karar verme için önemlidir. Güç sahipleri, böyle bir şeffaflığa izin vermek istemezler.

Egemen sınıflar halkın gözünden uzak durarak, eleştirilerden, hesap verebilirlik gibi sorunlardan kaçınabilirler. Bu kaçınma, aracılar kullanmaktan, bilgiyi aktif olarak bastırmaya ve kamusal söylemi kontrol etmeye, yasaklamaya, susturmaya kadar birçok biçim alabilir. Gerçek güç simsarları, iktidarın iplerini elinde tutanlar, karanlıkta kalmak isterler. Bilinmezlik, görünmezlik, etkili bir kontrol aracıdır. Sanat yapıtı estetik bir nesne olmaktan öte, bu karanlıkta kalmaya çalışanları, aydınlatarak görünür kılar.

“Kızıl Goncalar”ın sanat dinamiği işte bu karanlıkta kalan iktidar ilişkileri üzerine tuttuğu ışıkla ilgilidir. Peki bu ışığın altında neler gördük? Kendi iktidarını koruyan değerleri, milli değerler olarak dayatmaya çalışan, gerçekteyse halkın konuştuğu Türkçeden farklı bir dil, başka bir milletin dili ile konuşan seçkinleri, farklı giysi, davranış tarzını benimseyen, katı bir feodal, ama ticaretle iç içe geçmiş hiyerarşi, “kulluk” ilişkisi içinde yaşayan, kadınların, çocukların haklarını özgürlüklerini, otonomilerini yok sayan bir mikro iktidar (siyasi, cinsel ve ekonomik) ağını izledik. Bu mikro iktidarın, hastane, karakol, yargı gibi devlet kurumlarını etkileyerek yönlendirebilen bir gücü olduğunu gördük.

İkinci dinamik ise tam anlamıyla “kitch” bir fanteziydi: Rejimin, bu mikro iktidar odaklarının yapısal özelliklerini görmezden gelerek bir “orta” yol bulma arzusu. Ancak seküler kesimin insanları kısır, fanatik, sevgisiz, histerik, hatta hırsız (çocuk ve para) olarak betimlendikten sonra (tüm olumlu karakterler tarikat tarafındaydı), bu “orta yol” siyasal İslamın yaşam alanında, imam hatipte şekilleniyordu. Bu arzunun, Fethullah hareketinin ve liberal entelijensiyanın “Birbirimizi anlayalım, dinleyelim”, fantezisinde olduğu gibi bir hegemonya sürecini, iktidar ilişkilerini gizleyerek yeniden üretmekten başka bir işlevi yok. Ancak dizinin, şimdilik önemli yanı bu değil, sanat dinamiğiydi. Bu dinamik de “hak ettiği tepkiyi” çekti.

Şimdi, merak ediyorum: Eğer dizi devam ederse yapımcılar, baskılar karşısında, diziye özgünlüğünü veren bu iki dinamik arasındaki diyalektiği acaba ne yönde ilerletecek?