Parlamenter sistem bitti, Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi başlıyor; şimdi ne olacak?

Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu’nu kaldırarak Türkiye’de parlamenter sistemi sona erdiren ‘cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi’ referandumda seçmenlerin yüzde 51.28 'evet' oyuyla kabul edildi. Partili cumhurbaşkanlığı sistemini getiren anayasa değişikliğinin ardından, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan,  "Yapacağım ilk iş" diye ifade ettiği plan doğrultusunda AKP'ye üye olacak. AKP'nin olağanüstü kongre yaparak Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı genel başkanlığa getirmesi de gündemde.
Kabul edilen anayasa değişikliği paketinde, partili cumhurbaşkanı ile milletvekili genel seçimlerinin birlikte yapılacağı tarih, 1 Kasım 2015 seçimlerinden sonra 4 yılın dolacağı anayasal süre uyarınca, 3 Kasım 2019 olarak belirlendi. Ancak anayasa değişikliği paketinnin 17. maddesinde "Meclis'in seçim kararı alması halinde, 27'nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlı seçimi birlikte yapılır" denerek, yeni sistemin 2019'dan önce yapılacak bir erken seçimle yürürlüğe girmesine de imkân tanındı.
Mevcut anayasadaki "Cumhurbaşkanı seçilenin partisiyle ilişiği kesileceğine" dair hükmün kaldırılması ile askeri yargı ve HSYK’yla ilgili maddeleri ise, referandım sonuçlarının Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla yürürlüğe girecek.

Kabul edilen 18 maddelik anayasaya göre neler değişti?
- Cumhurbaşkanı 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından seçilecek.

-  Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıl olacak, bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek. Ancak Meclis, cumhurbaşkanının ikinci döneminde seçimlerin yenilenmesine karar verecek olursa cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabilecek. Böylece görev süresi, teorik olarak 15 yıla yaklaşabilecek.

- 100 bin seçmenin imzasıyla cumhurbaşkanlığı seçimleri için aday gösterilebilecek.

- Halkoyuyla yapılacak cumhurbaşkanı seçiminde geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday seçilecek. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılacak. İkinci oylamaya, ilkinde en çok oy alan iki aday katılacak ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilecek.

Cumhurbaşkanının yetkileri
- Cumhurbaşkanı ‘devletin başı’ olarak yürütme yetkisini kullanacak. Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kaldırılacak.

- Cumhurbaşkanı, herhangi bir gerekçe ve koşula bağlı olmaksızın TBMM seçimlerinin yenilenmesine (fesih yetkisi) karar verebilecek. Bu durumda cumhurbaşkanlığı seçimleri de, milletvekili seçimleriyle birlikte yenilenecek.

- Cumhurbaşkanı kanunları yayımlayacak ve tekrar görüşülmek üzere Meclis’e geri gönderebilecek. Meclis'in veto edilmiş yasayı tekrar gönderebilmesi için, üye tamsayısının (600) salt çoğunluğunun (301) kararı gerekecek. Cumhurbaşkanı, mevcut anayasada olduğu gibi, kanunların anayasaya aykırılığı gerekçesiyle AYM’ye iptal davası açabilecek.

- Cumhurbaşkanı, yardımcılarını ve bakanları atayacak ve görevlerine son verecek. Cumhurbaşkanının hastalığı ve yurt dışına çıkması durumlarında yerine bir yardımcısı vekâlet edecek ve cumhurbaşkanı yetkilerini kullanabilecek.

- Cumhurbaşkanı üst düzey kamu yöneticilerini atayacak ya da görevlerine son verecek.

- Yürütme yetkisine ilişkin konularda kararname çıkarabilecek, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler cumhurbaşkanı kararnamesi kapsamı dışında olacak. Kanunda açıkça düzenlenen konularda da cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanması için yönetmelik çıkarabilecek.

-  ‘Tabii afet, ağır ekonomik bunalım, savaş, savaşı gerektirecek durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, kuvvetli kalkışma, şiddet hareketlerinin yaygınlaşması’ gibi hallerde cumhurbaşkanı olağanüstü hal (OHAL) ilan edebilecek. OHAL döneminde çıkarılacak cumhurbaşkanlığı kararnameleri, olağan dönemdeki sınırlamalara tabi olmayacak ve bu çerçevede cumhurbaşkanı temel hak ve hürriyetlerle ilgili kararname düzenleyebilecek. OHAL döneminde çıkarılan cumhurbaşkanı kararnameleri, şekil ve esas bakımından iptal istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne götürülemeyecek.

- Bütçeyi cumhurbaşkanı yapacak. Parlamento, cumhurbaşkanının hazırladığı bütçeyi kabul etmezse, bir önceki yılın bütçesi "yeniden değerleme oranı" ölçüsünde artırılarak izleyen yılda uygulanacak.

- Ekonomik ve Sosyal Konsey, ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında cumhurbaşkanına istişari nitelikte görüş bildirecek (Mevcut sistemde başbakana bildiriyordu).

- Yükseköğretim Kurulu, üniversitelerce seçilen adaylar arasından cumhurbaşkanınca atanan üyeler ve cumhurbaşkanınca doğrudan seçilen üyelerden oluşacak.

Cumhurbaşkanının denetlenmesi
- Cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla Meclis üye tamsayısının (600) salt çoğunluğunun (301) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, soruşturma açılmasına üye tamsayısının beşte üçünün (360) gizli oyuyla karar verebilecek. Meclis, üye tam sayısının üçte ikisinin (400) gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk kararı alabilecek. Mevcut anayasadaki düzenlemede "yetkissiz ve dolayısıyla sorumsuz devlet başkanı" modeli nedeniyle cumhurbaşkanı "vatana ihanet" dışında diğer suçlardan yargılanamıyordu. Bunun için de Meclis üye tamsayısının (550) üçte birinin teklifi ve beşte üçünün kabul oyu gerekiyordu.

- Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile teşkilat yapısı cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.

Meclis ve erken seçim ihtimali
- Meclis seçimleri dört yılda değil, beş yılda bir düzenlenecek. Cumhurbaşkanlığı seçimleri de beş yılda bir yapılacak. İki seçim bir arada ve aynı gün olacak.

- Anayasa değişikliği paketinde, Meclis’in bir sonraki seçimi ve cumhurbaşkanı seçimi için 3 Kasım 2019 tarihi belirlendi, ancak pakette erken seçim ihtimaline de imkân tanındı. 1 Kasım 2015'te yapılan son genel seçimler uyarınca, parlamentoya girenlerin milletvekili emekliliği hakkını kazanmaları için gereken 2 yıllık süre 1 Kasım 2017'de dolacak. Partili Cumhurbaşkanlığı ile milletvekili genel seçimlerinin birlikte yapılacağı olası bir erken seçimin 1 Kasım 2017'den sonraki bir tarihte yapılması bekleniyor.

- Meclis, denetim yetkisini ‘meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması, yazılı soru’ yollarıyla kullanabilecek. Ancak ‘gensoru’ Meclis’in yetkileri arasından çıkacak.

- Bakanlar Meclis dışından atanacak. Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırsa Meclis üyelikleri sona erecek.

- Meclis, üye tam sayısının (600) beşte üç (360) çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Cumhurbaşkanının seçimleri yenilemesi yetkisi ise herhangi bir koşula bağlı olmayacak, ancak bu durumda kendisinin de seçimi yenilenecek.

- Anayasa değişikliği ile milletvekili sayısı 550’den 600’e çıktı.

- Milletvekili seçilme yaşı 25’ten 18’e indirildi. Ancak askerlikle ilişiği olanlar bu kapsam dışında kalacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan 18 yaşında milletvekili olanlar için bedelli askerlik imkânı getirilebileceğini açıklamıştı.

Yargıda cumhurbaşkanına geniş yetki
- Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak.

- Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun ismi Hâkimler ve Savcılar Kurulu olarak değiştitilecek, üye sayısı 22’den 13’e, daire sayısı da üçten ikiye düşürülecek. Adalet Bakanı ve müsteşarının doğal üye olacağı kurulun dört üyesini cumhurbaşkanı doğrudan, yedisini Meclis seçecek.

- Askeri yargıdan gelen üyelerin çıkarılmasıyla Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) üye sayısı 15’e indirilecek. Üyelerin üçünü Meclis, geriye kalan 12 üyeyi ise cumhurbaşkanı atayacak. AYM Genel Kurulu en az 12 yerine en az 10 üyeyle toplanabilecek.

- Mili Güvenlik Kurulu’nun (MGK) yapısında da değişiklik yapılarak, Jandarma Genel Komutanı'na yer verilmeyecek.

- Referandum sonuçlarının Resmi gazete'de yayımlanmasının ardından en geç altı ay içinde Meclisgerekli İçtüzük değişiklikleri ve diğer kanuni düzenlemeleri yapacak.

- ‘Cumhurbaşkanı seçilenin partisiyle ilişiği kesileceğine’ dair hükmün kaldırılması, askeri yargı ve HSYK’yla ilgili maddeler değişikliğin Resmi Gazete’de yayın tarihinde yürürlüğe girerken, cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise yeni seçilecek cumhurbaşkanının göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde cumhurbaşkanı tarafından düzenlenecek.