Prof. Haluk Eyidoğan Türkiye İran sınırındaki deprem ve olasılıkları Medyafaresi.com’a yazdı

Medyafaresi.com

İTÜ Jeofizik Mühendisliği Bölümü emekli öğretim üyesi Prof. Haluk Eyidoğan, bugün saat 13.30’de Van’ın Saray ilçesi Örenburç Mahallesi’nde meydana gelen 5.4 büyüklüğündeki depremle ilgili, “Van Başkale ve Saray fayları kavşağında dikkatle izlenmesi gereken bir deprem” dedi.

Depremin, Türkiye-İran sınırında 16 Şubat 2020'de 4.7 ile başlayan ve 23 Şubat 2020'de 5.8 ve 6.0 büyüklüğünde iki depremin izlediği bir deprem dizisinin hemen batı ucunda olduğuna dikkat çeken Prof. Eyidoğan, “Şu andaki duruma göre yorumum bu depremin şubat ayında bölgede olan depremlerin yüklediği gerilimin sonucu olabileceğidir” uyarısını yaptı.

Prof. Eyidoğan’ın bugün yaşanan depreme ilişkin görüş ve bölgeye ilişkin makalesi şöyle:

Artçı depremlerin izlenmesi gerekir

25 Haziran 2020 saat 13:03'de Van Saray İlçesi Örenburç mahallesinde 5.4 büyüklüğünde kuvvetli bir deprem oldu. Deprem Türkiye-İran sınırında 16 Şubat 2020'de 4.7 ile başlayan ve 23 Şubat 2020'de 5.8 ve 6.0 büyüklüğünde iki depremin izlediği bir deprem dizisinin hemen batı ucunda oldu.

Saray Fayı ile Başkale Fayı kavşağında olan bu deprem dizisini daha önce inceleyip yazmıştık. Bu depremin üç farklı deprem bilgi merkezine göre yeri bu iki fayın kavşağında.

Depremin yeri (dış merkez) ilgili deprem merkezleri tarafından revize edildikten sonra depremin hangi fay üzerinde olduğu ya da başka bir fayla ilişkili olup olmadığı tartışılacaktır. Şu andaki duruma göre yorumum bu depremin Şubat ayında bölgede olan depremlerin yüklediği gerilimin sonucu olabileceğidir. Artçı depremlerin izlenmesi gerekir.

23 Şubat 2020'de Türkiye-İran sınırına iki deprem vurdu. Her iki ülkeden bilim adamları şimdi bu olay sırasında hangi arızaların patladığını anlamak için çalışıyorlar.
Hatalar uluslararası sınırları tanımıyor. Sınır bölgelerinde büyük depremler meydana geldiğinde, bilim adamları neler olduğunu anlamak için genellikle farklı kaynaklardan gelen verileri bir araya getirmeye bırakılır. Bu, bölgedeki daha fazla deprem tehlikesini değerlendirmek için önemlidir.

23 Şubat sabahın erken saatlerinde, Türkiye ile İran arasındaki sınırı 5.8 büyüklüğünde bir deprem sarstı. O akşam aynı bölgede 6 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. On gün sonra, her iki ülkedeki jeologlar hala bu bölgedeki birçok faydan hangisinin patladığını anlamaya çalışıyorlar.

Bir deprem kümesi

23 Şubat olayları son günlerde bölgedeki bazı önemli depremler arasındaydı. İran'ın kuzeybatısında geçen son haftalarda 16 Şubat'taki 4.7 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. 5.8 büyüklüğünde Türkiye'de 10 ölüm, iki ülke arasında 100'den fazla yaralanma ve binlerce yıkılmış veya hasar görmüş bina meydana geldi. On saat sonra, büyüklük-6 aynı kümeye çarptı.

Dünyadaki sismik tehlike ajansları, herhangi bir büyük olayın dakikadan saatlere kadar deprem büyüklüğünü ve yerini hesaplasa da, tam olarak hangi hatanın ve kesin yönünün ne olduğunu kesin olarak bilmek zor olabilir. Bu bilgi, bir bölgedeki gelecekteki deprem riskini anlamak için önemlidir, çünkü bazı durumlarda bir deprem sırasında açığa çıkan enerji komşu bir arıza üzerindeki stresi artırabilir ve başarısızlığa doğru yönlendirebilir.

Sınır ötesi bilim

Türkiye deprem uzmanı Haluk Eyidoğan ve İranlı Ali Moradi, bu deprem sırasında bölgedeki fayların azaldığı noktayı birleştirmeye çalışıyor. Bir çift konjugat arızasının - Dünya'nın kabuğuyla “X” gibi kesişen iki arızanın - suçlandığından şüpheleniyorlar.

Türkiye ve İran'daki karmaşık fay ağı, Arap plakasının tektonik yürüyüşünün Avrasya plakasına geçmesinden ve Zagros dağlarının yükselmesine neden oluyor. Eyidoğan, “Eşlenik fay yapıları Doğu Anadolu tektonik bölgesinde ortak bir özelliktir” diyor.

İki bilim adamı, sınırın İran tarafında, kuzeybatı-güneydoğuya yönelen Goharan Fayının, 5,8 büyüklüğündeki deprem sırasında ağırlıklı olarak sağ yanal hareketle kaydığına inanıyor. Konjugatı — X'in diğer kolu — kuzeydoğu-güneybatı yönelimli Ravian Hatası, büyüklük-6 depreminde sol yanal hareketle kaymıştır.

Bu faylar sadece ulusal sınır olduğu için durmadığından, izlerinin Türkiye'ye nasıl devam ettiğini bilmek önemlidir. Farklı arıza adlandırma ve ölçüm kuralları, bir ülkeden diğerine arızaların sürekliliğini gizleyebilir ve olay sonrası hızlı analizleri zorlaştırabilir. İstanbul Teknik Üniversitesi profesörü Eyidoğan, “Anladığım kadarıyla, Ravian fayının devamına Türk tarafında Başkale Arızası deniyor” diyor. “İran'daki Goharan Fayının Türk tarafında Saray Fayının devamı olmasını önerebilir miyiz?” o öneriyor.

Depremlere zarar verme riski olan bir bölge

Bu bölgede var olanlar gibi, grev kayma fayları boyunca meydana gelen depremler, yakınsak marjlardan daha düşük büyüklüklere sahip olma eğilimindedir, ancak bunlar yine de oldukça büyük olabilir. Başkale Fayı örneğin 7 büyüklüğünde bir deprem üretebilmektedir (Emre vd., 2016). Aslında 1930'da aynı bölgede, Goharan-Saray Fayına paralel Salmas Fayında büyüklük-7.1 vardı.

1930 depreminin ve bu son kümenin yakınlığı “bölgedeki enerji birikimi, sismojenik kaynaklar arasındaki etkileşim ve sismik tehlike değerlendirmeleri için olası maksimum büyüklükler açısından önemlidir” diyor Üniversitede bir sismolog Farnaz Kamranzad Tahran Bu deprem kümesinin 2012 yılında bölgede meydana gelen bir olaya benzediğini ve “İran'ın kuzeybatı bölgesinde ılımlı depremlerin oldukça sık olduğunu” belirtiyor.

23 Şubat'ta meydana gelen iki deprem, büyüklükleri için özellikle yıkıcıydı. Bunun nedeni, sığ derinliklerde meydana gelmeleridir - her ikisi için yaklaşık 10 km. Yüzeye ne kadar yakınsa bir deprem çekirdekleşirse, yüzeye ulaşmadan önce o kadar az enerji dağılır ve dolayısıyla daha fazla sallanma meydana gelir.

Depremler sırasında yıkım potansiyelini bilmek, bölgeleri sallama tehlikeleri için hazırlamanın ayrılmaz bir parçasıdır. Türkiye'nin 2018 yılında yayınlanan en son deprem tehlike haritası , Başkale fayının büyüklük-7 temblor üretebildiğini gösteriyor.

Bu uyarıya rağmen, Şubat ayındaki deprem kümesinin yanı sıra Ocak depremibatıda yaklaşık 500 km farklı bir fay sisteminde, “yerleşim yerlerinin deprem riskleri için ne kadar hazırlıksız olduğunu bize gösterdi” diyor Eyidoğan. “Ne yazık ki kırsal alanlardaki taş yığma ve kerpiç duvar yapılarının zayıf olduğunu ve betonarme karkas çok katlı binaların şehirlerde nasıl yıkıldığını izliyoruz.” Bu bölgedeki jeolojiyi anlamak, her iki ülkenin vatandaşlarını gelecekteki zarar verici depremlere daha iyi hazırlamak için daha fazla çalışma yapılması gerektiği açıktır.