Sanat tarihinin optik ilüzyona dayanan eserleri

Meyve Sepeti ile Ters Çevrilmiş Kafa (1590) Giuseppe Arcimboldo Tabloyu bir tarafa çevirdiğinizde elma, armut, üzüm incir gibi olağan sonbahar meyvelerinden oluşan bir natürmort, baş aşağı çevirdiğinizde ise meyvelerden oluşan bir yüz ve sepet şapka görürsünüz. Kestanenin tüylü kabuğu alaycı bir şekilde kırpılan göze dönüşür. Milanolu 16. yüzyıl ressamı Giuseppe Arcimboldo, Meyve Sepeti ile Ters Çevrilmiş Kafa tablosuyla bir görüntüyü diğeri lehine oluşturup yıkma egzersizi yaptırmaktadır göze. Ortaya çıkan sonuç eğlenceli olduğu kadar, izleyiciye hayatın her an son bulabileceğini ve fiziksel varlığının da maddi olarak etrafını çevreleyen hassas dünyayla bağlantılı olduğunu hatırlatır. Arcimboldo daha sonra 20. yüzyılda gerçeküstü akıma ilham verecektir.

Ducal Sarayı (Camera degli Sposi), Mantua, İtalya (1465-74) Andrea Mantegna İtalya’nın Mantua bölgesindeki Ortaçağ döneminden kalma Ducal Sarayının ortasında durup yukarı baktığınızda kapalı alanın birden genişlediğini görürsünüz. Gökyüzüne açılan dairenin etrafı melek figürleriyle süslenmiştir. Ruhunuzu cennete, kutsallığa doğru yönelten bir penceredir bu ve İtalyan ressam Andrea Mantegna’nın eseridir. Mantegna perspektifi öyle ustaca kullanmıştır ki izleyicinin gözünü ve ruhunu yukarı ve dışarı doğru uhrevi bir yolculuğa çıkarır. Antik dönemden bu yana böylesi bir göz yanılsaması tekniğini iç mimariye uygulayan ilk ressam olarak bilinen Mantegna, yeni dinsel yaşama pagan bir unsur katmıştır.

All is Vanity (Her Şey Boş) (1892) Charles Allan Gilbert Karakalem çalışmaya yakından baktığınızda bir odada ayna karşısında oturmuş kendisini seyreden bir kadından başka bir şey görmezsiniz. Biraz uzaklaştığınızda ayrıntılardan yoksun kalan resimde, size sırıtan koca bir kafatasıdır karşınızda duran. Bu her iki görüntü izleyicinin zihnine yerleştiğinde göz sanki her ikisi arasında gider gelir, ve bir üstünlük savaşı başlar. Charles Allan Gilbert’in bu eseri 19. yüzyıl sonlarında bir Amerikan dergisinde yayınlanmış ve sanat tarihine ‘memento mori’ (ölümlü olduğunu unutma) olarak geçen akıma farklı bir açı kazandırmıştı. Bugünden bakıldığında insana vaaz veren bu yaklaşım, ayrıca kadının narsistliğini vurgulaması bakımından da biraz kadın düşmanlığı yapıyor görünmektedir.

Drawing Hands (Çizen Eller) (1948) MC Escher Etkili kullanıldığında izleyiciyi kendi yaşadığı gerçek dünya ile resimde ifade edilen dünya arasındaki ilişkiyi yeniden ele almaya zorlayan bir göz yanılması söz konusudur. Göz yanılmasının etkisini en iyi anlayanlardan biri Hollandalı grafik sanatçısı MC Escher olmuştur. Escher’in bu eseri iki boyutlu çizimin sınırlarını ortaya koyar aynı zamanda. Yinelenen desenlerin matematiğine büyük ilgi duyan Escher’in çizimi fizikçiler ve filozoflar arasında da hayranlık uyandırmıştır. Bu çizimde ressam sürekli varlıkla yokluk arasında gelip gidiyor gibidir. Bu sonsuz döngüye takılan göz de kendi çevresinde dolanmaya terk edilir adeta.