BBC Türkçe'nin haberine göre, ABD Adalet Bakanlığı tarafından geçen yıl Temmuz ayında "kara para aklamakla" suçlanan Alex Nain Saab, Cabo Verde'de (Yeşil Burun Adaları) yakalanıp gözaltına alındı.
Saab Venezuela ile Türkiye arasındaki "altın, gıda, İran yakıtı" ticaretinin temelini atan isimlerden biriydi.
Türkiye ise "ABD'nin yaptırımları nedeniyle özel sektör ve kurumlarca alınan kararların, ticari ve Türkiye-Venezuela ilişkilerinden bağımsız olduğunu" söylüyor.
Uluslararası Kriminal Polis Teşkilatı'nın (Interpol) "kırmızı bültenle" aradığı 48 yaşındaki Saab'ın, içinde bulunduğu uçağın "yakıt ikmali" yapmak için Batı Afrika ada ülkesi Cabo Verde'ye indiği sırada gözaltına alındığı bildirildi.
Saab'ın güzergahı konusunda çelişkili ifadeler var. Bazı kaynaklarda Saab'ın İran'ın başkenti Tahran'dan Venezuela'ya gitmekte olduğu iddia edilirken, başka bazı kaynaklarda seyahatinin tam tersi yönde olduğu öne sürüldü.
Cabo Verde ile ABD arasında suçluların iadesi anlaşması yok. Ama Cabo Verde Başsavcısı Jose Landim, Pazartesi günü yaptığı açıklamada ABD'de yolsuzluk ve para aklamakla suçlanan Alex Saab'ın anlaşma olmamasına rağmen ABD'ye iade edilebileceğini söyledi.
Venezuela hükümeti de genelde doğrudan bağlantılı olduklarını ifşa etmekten kaçındıkları Saab'ın gözaltına alınmasına resmi bir açıklamayla tepki gösterdi.
Bu açıklama Caracas'ın Saab'la doğrudan bağlantısının da açıktan kabul edilmesi olarak görülüyor.
Venezuela Dışişleri Bakanı Jorge Arreaza M, 14 Haziran'da Twitter'dan yaptığı açıklamada, Alex Nain Saab'ın Cabo Verde'de gözaltına alınmasının "uluslararası hukuk ve normlara aykırı" olduğunu ifade etti ve gözaltının Venezuela halkına yönelik "saldırı" anlamına geldiğini duyurdu.
Açıklamada Saab'ın, Venezuela'nın devlete ait gıda dağıtım programı 'CLAP' (Comité Local de Abastecimiento y Producción) kapsamında gıda, ilaç, tıbbi malzeme ve Covid-19'la mücadele için gerekli insani ihtiyaçların sağlanması amacıyla seyahat ettiği ve Cabo Verde'de de teknik bir mesele nedeniyle durduğu belirtildi.
Kolombiya basınında yer alan haberlere göre ABD Uyuşturucu ile Mücadele Dairesi (DEA) ve Federal Soruşturma Bürosu (FBI) Saab'ın Venezuela, Almanya, Rusya, İtalya ve İran hattındaki uçak filosunu uydu görüntülerindeki hareketlerinden takip ediyordu. Saab da Cuma günü de Cabo Verde'de yerel yetkililerin harekete geçmesiyle gözaltına alındı.
Kolombiyalı El Tiempo gazetesine konuşan ABD'li bir yetkili, "Cabo Verde'de demirli bir tankerde bulunan petrolün sevki için İranlı bir heyetle buluşacağını biliyorduk. Hata yapmasını bekliyorduk, o hatayı yaptı" dedi.
Yetkili ayrıca, Saab'ın yakalandığı G500 tipi, T7JIS kuyruk numaraları uçakta 'yolcu olarak' kaydı bulunmadığını ama soruşturmayı yürütenlerin Saab'ın uçakta olduğunu bildiğini söyledi.
Alex Saab neyle suçlanıyor?
Amerikalı yetkililer Saab'ın Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, baş danışmanları ve ailesi hakkındaki "milyonlarca dolarlık para aklama" iddialarına dair gizli bilgilere sahip olduğundan şüpheleniyor.
Amerikan hükümetinin resmi belgelerine yansıyan iddialarda Saab'ın Türkiye ve İran'la yapılan "altın ve nakit dolar anlaşmalarında" dahli olduğu öne sürülüyor.
Amerikalı yetkililer Saab'ın ABD'de yargılanmasıyla, Venezuela'nın yaptırımları delip delmediğine ilişkin iddiaları araştırabilecek.
Alex Saab, ABD hükümeti tarafından Maduro'nun "geniş para aklama ve yolsuzluk ağlarının" en önemli ismi olarak görülüyor.
Saab'ın yanı sıra aynı suçlama, ortağı Alvaro Enrique Pulido Vargas'a da yönlendiriliyor.
ABD Adalet Bakanlığı, Kolombiyalı iş insanını, Venezuela'da hükümetin belirlediği döviz kuru sistemi ve merkezileştirilen temel gıda ithalatı ve dağıtımı gibi büyük projelerde "şişirilmiş anlaşmalar" yapmakla ve bunların aracılığıyla para aklayıp yolsuzluk yapmakla suçluyor.
ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin geçen yıl Temmuz ayında Saab hakkındaki suçlamalara ilişkin açıklamasında şu ifadeleri kullanmıştı:
"Saab, Maduro'nun yakın çevresindekilerle birlikte, açlık yaşayan Venezuela halkını sömürmek için kullanılan geniş çaplı yolsuzluk ağları kurdu. Siyasi destekçilerini ödüllendirmek, muhaliflerini cezalandırmak için gıdayı toplumsal kontrol amaçlı kullandı, bu sırada bir dizi düzmece planla yüzlerce milyon doları ceplerine attı."
ABD Adalet Bakanlığı da aynı dönem Saab ve bir diğer Kolombiyalı iş insanı Alvaro Enrique Pulido Vargas'ın bu ağlarla ülke dışındaki paravan şirketler aracılığıyla "350 milyon dolar para akladıkları" suçlamasında bulunmuştu. ABD, bu ülke dışındaki paravan şirketler arasında Türkiye'den de bir şirketin bulunduğunu ifade ediyor.
Alex Saab, vatandaşı olduğu Kolombiya'da da yine para aklama suçundan aranıyordu.
Kolombiyalı yetkililer Saab'a ait 9 milyon 700 bin dolar değerinde gayrimenkule el koymuştu. Ama Kolombiya'da hakkında arama kararı olmadığı için, Saab'ın Kolombiya'ya değil, ABD'ye iade edilebileceği belirtiliyor.
Alex Saab, ABD'de yargılanır ve suçlu bulunursa 20 yıla kadar hapis cezası alabilir.
Saab, ABD'de kendini savunmak için eski federal savcı avukat Maria de Los Angeles Dominquez Truijillo'yla anlaştı.
Maria Dominguez, Dominik Cumhuriyeti'nin eski diktatörü Rafael Leonidas Trujillo'nun da kızı.
Türkiye'nin de adının geçtiği 'gıda-altın-yakıt' zinciri nedir?
Alex Saab'ın, Venezuela adına "Türkiye'den altın karşılığında gıda satın alma", İran'dan da "altın karşılığında yakıt satın alma" anlaşmalarında rol oynadığı iddia ediliyor.
Türkiye ile Venezuela arasındaki ilişkiler 2018 yılında karşılıklı ziyaretler ve bir dizi anlaşmayla geliştirilmişti.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2018 verilerine göre Venezuela o yıl Türkiye'ye yaklaşık 900 milyon dolar değerinde işlenmemiş altın ihraç etmişti. Altınların Türkiye'de rafine ediliyordu. Ama TÜİK verilerinde aynı dönem Venezuela'ya ihraç edilen altın oranları benzer seviyelerde görünmüyordu. Altınların karşılığında Türkiye'den gıda tedariki yapıldığı belirtiliyordu.
ABD Hazine Bakanlığı da ülkedeki gıda ihtiyacının karşılanması için CLAP adlı gıda dağıtım programının finansmanını "altın anlaşmalarıyla" yaptığını söylüyor. Böylece finansal işlemlerin de Venezuela'ya yaptırım uygulayan ABD'nin denetimine takılmadığı kaydediliyor.
ABD Hazine Bakanlığı'nın 25 Temmuz 2019 tarihli açıklamasında Saab'ın Türkiye ile ilişkisine dair da şu ifadeler var:
"Saab, Venezuela hükümetinin Türkiye'ye altın sattığı yapıyı oluşturmak için, mevcut Sanayi ve Ulusal Üretim Bakanı, eski devlet başkanı yardımcısı El Aissami dahil Venezuela hükümeti mensuplarıyla çalıştı.
"Venezuela'nın altın sektöründeki usulsüz operasyonları sonucunda, ve Maduro ile şaibeli ortaklarının Venezuela halkını ve kaynakları daha fazla sömürmesine engel olma amacıyla, Hazine Bakanı Mnuchin, Kasım 2018'de Venezuela ekonomisinin altın sektörüne yaptırım uygulama kararı almıştır."
Adı geçen Tareck el Aissami, artık Venezuela Petrol Bakanı.
ABD Hazine Bakanlığı'na göre Saab, Venezuela'nın Ekonomi ve Sosyal Kalkınma Bankası (Bandes) ile anlaşma yapıp Venezuela yerel para birimiyle yerel madencilerden altın satın aldı. Venezuela hükümetinin de madencilere, "Saab'a karaborsadaki oran yerine şişirilmiş resmi faiz oranından satış yapmaları için baskı uyguladı". Bakanlık, Türkiye ile ilgili de şu açıklamayı yaptı:
"Türk kurumlar altını Venezuela hükümetinden satın alıyor parayı Türkiye'deki hesaplara yatırıyor, sonra da fonlar Venezuela Merkez Bankası'nın Türkiye'deki hesaplarına aktarılıyor. Saab'ın Türkiye'deki şirketi Mulberry de Venezuelalı müşterileri adına Türkiye'den ürünler satın alıp Venezuela'ya fiyatları yükselterek satıyordu."
Saab'ın Türkiye'de sahibi olduğu belirtilen Mulberry Proje Yatırım adlı şirketi "paravan şirket"olarak niteleyen ABD, "Venezuela hükümetinin yolsuzluklarına suç ortaklığı yaptığı, Saab'ın Türkiye'ye altın satmak için CLAP aracılığıyla kurduğu yolsuzluk ağında ödemelerin kolaylaştırılması için kullanıldığını" söylüyor.
CLAP gıda dağıtım programlarında Türkiye'den gelen ürünlerin bulunduğu Venezuela basınına yansımıştı.
Türkiye: Özel sektörün ticari ilişkileri ile resmi ilişkiler ayrı
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy, 19 Ağustos 2019'da ABD'nin yaptırım kararı üzerine Venezuela ile Türkiye ilişkileri hakkında çıkan haberlerle ilgili bir soruya şu yanıtı vermişti:
"Meşru hükümetleri ve anayasal rejimleri devirmek için dış müdahaleye, demokratik olmayan yöntemlere başvurulmasına ve tek taraflı yaptırımlar uygulanmasına karşı olduğumuzu, diğer taraftan Venezuela ile ilgili sorunlara kalıcı ve sürdürülebilir bir çözüme giden tek yolun anlamlı ve kapsayıcı diyalogdan geçtiğini bugüne kadar hep vurguladık.
"Öte yandan özellikle ABD'nin Venezuela'ya yönelik tek taraflı kapsamlı yaptırımları nedeniyle, özel sektör ve kurumlarca alınan bazı kararlar ticari tercihler olup, bunlar Türkiye-Venezuela ikili resmi ilişkilerinden bağımsızdır."
İran'la ilişkiler
Venezuela'nın Türkiye ile yaptığı "altın anlaşmalarının" benzerlerinin de Venezuela ile İran arasında "yakıt anlaşması" olarak yapıldığı iddia ediliyor.
Bloomberg haber ajansının 8 Mayıs tarihli haberine göre Alex Saab, devletin petrol şirketi Petroleos de Venezuela üst düzey yöneticileriyle birlikte Nisan ayında "altın karşılığında yakıt anlaşması" için Tahran'a gitti.
Haberdeki iddiaya göre o tarihten bu yana Venezuelalı yetkililer Tahran merkezli Mahan Air aracılığıyla 500 milyon dolar değerinde yaklaşık 9 ton altını Tahran'a gönderdi.
Bloomberg'e konuşan kaynaklar, Saab'ın İran anlaşması müzakerelerinde Venezuela Petrol Bakanı Tareck el Aissami'ye yardımcı olduğunu söylüyor.
Tareck el Aissami, 2018 ve 2019 yılları arasında sıklıkla Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile de görüşmüştü.
Bloomberg, Saab'ın Türkiye ile altın anlaşmalarında Tareck el Aissami ile Alex Saab'ın birlikte çalıştığını yazıyor.
ABD, bu anlaşmaların Venezuela'ya uygulanan yaptırımı suiistimal edip etmediğini inceliyor.
BBC Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Venezuela'nın eski OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) temsilcisi Elie Habalian şu yorumu yapıyor:
"Türkiye ve iş insanı (Saab), Amerikan yaptırımlarına karşı kendilerini tehlikeye atmak istemezler, dolayısıyla bunu nakit parayla veya altınla yaparlar, Amerikan hesaplarını kullanmazlar. Amerikan hesabı kullanıp Venezuela ile işlem yaparsanız size yaptırım uygulanır. Türkiye bunu biliyor.
"Türkiye'nin şimdilik Venezuela'da jeostratejik bir çıkarı yok. Türkiye'nin Caracas Büyükelçiliği'nde son dönem faaliyetler artmıştı, daha fazla ziyaret, daha fazla propaganda (...)"
"Bunu kanıtlamamın yolu yok ama benim değerlendirmeme göre, Afrika'da yakalanan bu şahıs, bir şekilde Venezuela rejiminin dahil olduğu birçok mali meseleyle ilgilenen bakanla (Tarık el Aissimi'yle) bağlantılı. Çok akıllı biri.
"Türkiye, Venezuela rejimine yardım ediyordu ve etmeye devam edecek çünkü Türkiye'nin ABD ile tuhaf bir ilişkisi var. ABD'ye karşı mücadele etmeyi sevmiyorlar ama onları da sevmiyorlar.
"Bu değişik ilişki ortamında Venezuela ile iş yapıyorlar, altın ve nakit ile. Venezuela'da şimdi çok sayıda Türk malı ürün var."
"Türkler, stratejik olarak Venezuela'ya yardım ederek Batı ile ve ABD ile ilişkilerini riske atmak istemez. Stratejik değil iş ilişkisi olarak bakıyorlar."
Habalian, İran'ın Venezuela ile "iş yaptığı bir ortam da Türkiye'nin de yapmak isteyeceğini" belirtiyor ve iki ülkenin de Latin Amerika'yla ilişkileri geliştirmek istedikleri yorumunu yapıyor.
BBC Türkçe