Plajlardan çocuk parklarına kadar her yerde bol görmeye alıştığımız bir maddedir kum.
Altı yıl kadar önce Jamaika’nın Negril bölgesindeki sahil erozyonu sorununu araştıran bilim insanı Pascal Peduzzi çevre halkıyla konuşurken büyük şaşkınlığa uğramış. Yerliler, gece yarısı sahile gelip kum kaçakçılığı yapan silahlı mafyadan söz ediyormuş.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nda çalışan Peduzzi “İnsanların kum için çekişmesi beni şaşırttı. 20 yıldır çevre sorunlarıyla ilgileniyorum; ama kum benim için gerçekten sürpriz oldu” diyor.
İnşaat patlaması
Antik Mısır ve Mezopotamya uygarlıkları MÖ 3500 yıllarından itibaren kumu daha çok cam yapımında kullanmış. Bugün ise boya ve çimento dahil inşaat sektöründe birçok alanda kullanılıyor.
Dünya çapında inşaat sektöründeki canlanma ve ABD’de kaya gazı çıkarmada kullanılan hidrolik delme tekniğinin yaygınlaşması nedeniyle kum talebinde büyük bir artış oldu.
2014’te 196 milyon ton kum ve çakıl çıkarılmış. Peduzzi, kumun sudan sonra en çok kullanılan doğal kaynak olduğunu söylüyor. Havuz filtrelerinden petrol kuyularına, diş macunundan akıllı telefon ekranlarında kadar birçok alanda kullanılıyor.
ABD’nin kum ve çakıl piyasasının değeri geçen yıl 8,3 milyar dolar olarak saptandı. 2018’e dek küresel talepte yüzde 5,5 artış bekleniyor.
Kaya gazı kaynaklı talep
Dünyada kuma olan talep her yerde aynı değil. Çin ve Hindistan’da inşaat sektöründeki tırmanma kum ihtiyacını artırdı. Dünya kum ithalinin beşte birini Çin yapıyor.
ABD’nin son yüz yılda kullandığından fazla kumun son dört yılda Çin’de kullanıldığını söylüyor Peduzzi. Öyle ki Güney Çin Denizi’ndeki etkinliğini artırmak için bazı mercanların üzerine devasa miktarda kum yığarak yapay adalar oluşturduğu söyleniyor.
Birleşik Arap Emirlikleri bile 2014’te 456 milyon dolarlık kum ithal etmiş. Dubai çöl ortasında olmasına rağmen, çöl kumunun inşaata uygun olmaması nedeniyle kum ithal ederek kurulmuş.
ABD’de hidrolik teknikle kaya gazı çıkarılması çalışmaları kum talebini daha da artırdı. Fakat bu sektördeki talebin inişli çıkışlı olduğu belirtiliyor.
Yatırım olanakları
Birçok ülkede kum çıkarmak için özel izin gerekiyor. Bu yüzden herhangi bir kum madeni ya da kıyı şeridi satın almak kolay olmadığı gibi kum çıkarıp işleyecek teknoloji de büyük paralar gerektiriyor. Yani tek tek yatırımcılar açısından pahalı bir alan.
Mevcut şirketlere yatırım yapmak da karmaşık işlemler gerektiriyor. Bir tek madeni olan küçük şirketler olduğu gibi, onlarca ülkede operasyonları olan Belçika merkezli Sibelco Group ve Alman Heidelberg Cement gibi dev işletmeler de var.
Bu piyasa çoğunlukla bölge merkezli işliyor. Avrupa’da Sınai Silika Üreticileri Derneği kıtanın başlıca şirketlerinin listesini tutuyor.
ABD’de ise toplam 230 şirket 35 eyalette 335 kum işletmesine sahip. Son yıllarda dört kum şirketi borsada hisselerini işleme koydu. Bunlar arasında en güçlü olanın 1900’de kurulan US Silica olduğu söyleniyor.
Geleceğe dair kaygılar
Peduzzi 1968’den 2008’e kadar geçen 40 yılda kumsalların 40 metre çekildiğini söylüyor. Güney Caroline ve California gibi eyaletlerde aşırı kullanım ve küresel ısınma nedeniyle kıyı şeridi yüzlerce metre çekildi. Dünyanın başka yerlerinde adaların tümden ortadan kaybolduğu oldu.
“Hala çok kum var” diyor Peduzzi. “Ama öyle çok kullanıyoruz ki kum giderek tükeniyor. Bu yüzden kullanmayalım demiyorum ama biraz dikkatli olalım.”
BBC