Döviz fiyatlarının ani artışı ve kurdaki dalgalanmaların sürekli devam etmesi, ekonomideki hareketliliğin de devam etmesine neden oluyor. Son olarak 1 doların 6.30 TL'yi görmesi ile birlikte sabit kur, döviz ve para krizi, devalüasyon, resesyon gibi aramalar da arama motorları üzerinde artmaya başladı. Herkesin en çok sorduğu soruların başında "dolar neden yükseliyor" var.
Dolar neden sürekli yükseliyor?
Ağustos 2013'te 1.90 TL olan dolar kuru, son 5 yıl içerisinde düzenli olarak yükselmeye devam etti. Türk Lirası bu yıl en çok değer kaybeden ve kırılgan beşli olarak da adlandırılan para birimleri arasında yer alıyor. Yıl başından bu yana %30'a yakın bir değer kaybı mevcut.
Bununla birlikte siyasi ve politik olaylar da doları doğrudan etkileyen faktörler arasında. Dış yatırımcılara güven vermeyen olayların gelişmesi, ABD ile ilişkilerin gerilmesi dövizdeki yükselişin devam etmesine neden oluyor. 15 Temmuz Darbe Girişimi, Rahip Brunson'un iade edilmemesi, ABD'nin yaptırım söylemleri ve Abdülhamit Gül ile Süleyman Soylu'ya koyulan sembolik tedbir yaptırımları yatırımcıyı korkutuyor. Bu da ülkeye döviz girişini azaltıyor.
Cari açığımız da fazla olduğu için, yani ülkeye giren mal ve hizmet tutarı ile dışarı sattığımız mal ve hizmet tutarı arasında negatif bir fark olduğu için doların yükselişi tetikleniyor. Bununla birlikte özel şirketlerin borçlanmaları da dolar üzerinden olduğunda sıkıntı büyüyor.
Para birimindeki fiyatların ani değişmesi sonucu oluşan riskler: Kur şoku nedir?
Bugün aldığınız bir çayın fiyatı ertesi gün yüksek oranda değişmeyebilir ancak para birimindeki yüksek değişimler kur şoku olarak adlandırılır. Kur şoku genellikle faiz oranlarını, ithalat ve ihracatı ve buna bağlı olarak da istihdamı etkilemektedir. İthal ürünlerin fiyatı doğal olarak daha maliyetli bir hale gelirken, ülkenin yaptığı ihracat ürünleri de dövize bağlı olarak daha uygun fiyata ve rekabetli bir konuma geliyor.
Eğer ülke üretim yapıp satıyorsa kur şoku atlatılabilir bir durum olarak görünüyor.
Merkez Bankası kuru belirli bir fiyata sabitlerse: Sabit kur rejimi nedir?
Sabit kur rejimi, Merkez Bankası'nın kuru belirli bir fiyata sabitlemesidir. Yani Merkez Bankası çıkıp 1 dolar = 5 TL açıklaması yapabilir ve iç piyasada fiyatı belirli bir noktada tutabilir. %1 artma, azalma olabilir.
Sabit kur rejiminde uygulanabilecek farklı stratejiler de vardır. Dalgalı sabit kur rejiminde arz ve talebe göre serbest piyasa ekonomisi içinde günlük fiyat belirlenir. Dalgalı kur rejiminin farklı uygulanma biçimleri de vardır. Türkiye'de 1980'e kadar sabit kur rejimi uygulanıyordu. 2001 krizine kadar bant dalgalı kur rejimi uygulandı ancak kriz sonrası bu da çöktü. Ünlü Ekonomist Mahfi Eğilmez'e göre sabit kur rejimine geçmek ülkeye döviz girişini durdurabilir.
Merkez Bankası müdahaleleri yetersiz kalırsa: Devalüasyon nedir?
Merkez Bankası'nın müdahaleleri sahip olduğu rezervler ile doğrudan alakalıdır. Eğer Merkez Bankası'nın müdahaleleri yetersiz kalırsa paranın değerinin düşürülmesi gerekir. Bu da devalüasyon anlamına gelir.
Para değer kazanırsa: Revalüasyon nedir?
Ülkenin para biriminin değer kazanması durumunda revalüasyon olur. Ancak böyle bir durum için ülkenin ekonomik durumunun iyi olması ve dış ticarette pozitif durumda seyretmesi gerekir. Bunu sabit kur rejiminde de uygulamak mümkündür. Örneğin Merkez Bankası'nın 1 doları 5 TL olarak sabitlediğini varsayalım. Eğer Merkez Bankası 1 doları 4.5 TL'ye sabitlerse yine revalüasyon olmuş olur.
Bütçe zarar etmeye başlarsa: Cari açık nedir?
Cari denge = (Mal ihracatı gelirleri + satılan hizmetlerden sağlanan gelirler + diğer gelirler) – (mal ithalatı giderleri + satın alınan hizmetlere ödenen giderleri + diğer giderler) +/- cari transferler denkleminde eğer eksi duruma geçiyorsak cari açık oluşuyor.
Sürekli olarak alım gücü artarsa: Deflasyon nedir?
Ülke içinde mal ve hizmet alımlarında sürekli olarak fiyat düşüşü yaşanırsa bu deflasyon anlamına gelir. Paranın alım gücü artar. Eğer 100 liralık ürünü 90 liraya almaya başladıysanız ve bu alım fiyatı genel olarak düzenli düşüş halindeyse deflasyon yaşanmaktadır.
Dolaşımdaki para açık vermeye başlarsa: Enflasyon nedir?
Ülkenin iç piyasasında dolaşımda bulunan para ile hizmet ve mallar arasındaki farklılıkların olumsuz olarak meydana gelme durumudur. Enflasyon için tek bir ürüne bakılamaz. Tek bir üründeki artış "fiyat artışı"dır. Enflasyon hesaplamak için genel bir sepet miktarına bakmak gerekmektedir. Enflasyon olduğunda fiyatlar genel olarak artmaktadır.
Tüm sorunlar patlak verdiğinde: Finansal kriz nedir?
Kriz; herhangi bir mal, hizmet, faktör veya döviz piyasasındaki fiyat veya miktarlarda kabul edilebilir bir değişme sınırının dışında gerçekleşen dalgalanmalardır. Krizler, finansal yatırımcıların ülke koşullarının riskli hale geldiği konusundaki beklentilerine bağlı olarak, giriştikleri spekülatif ataklar sonucu başlar ve bu atakların yoğunluğu nispetinde şiddet kazanır.
Ekonomi küçülme kararı alırsa: Resesyon nedir?
Resesyon ekonomide küçülme halidir. Bununla birlikte ekonomide bir çeyreklik dönemde yaşanacak bir küçülme hali resesyon olarak tanımlanmamaktadır.