Humusa başka ülkelerin yanı sıra Türkler de, Yunanlar da, Suriyeliler de sahip çıkıyor. Peki önce hangi ülkede yapıldı bu yemek?
Humus için nohut, tahin, sarımsak, yağ ve limon gerekir. Yapımı da oldukça basittir. Humus çeşitlerini esas olarak servis şekli belirler: Yumuşak mı pütürlü mü olacak? Tahini mi yoksa nohudu mu bol olacak? Patates kızartması, turşu, acı sosla mı yoksa nohut köftesiyle mi servis edilecek?
Bugüne dek Yunanlılardan Türklere ve Suriyelilere birçok halk humusu sahiplenmeye çalıştı. Ama kanıt olarak sunulabilecek fazla veri yok. Humusun malzemeleri yüzyıllardır kullanılıyor. Nohut 10 bin yıldır Türkiye'de biliniyor ve ekilen ilk baklagillerden biri.
Susamdan yapılan tahinin ise 13. yüzyıl Arap yemek tariflerinde adı geçiyor.
Humusun Yahudi yemeği olduğunu ve 3500 yıl öncesine ait Tevrat'ta humustan söz edildiğini söyleyenler de var.
"Önce Hindistan'ın kuzeyi ve Nepal'de ekildiğine dair iddialar da var" diyor Oren Reosenfeld, Humus Filmi'nin yazarı ve yönetmeni. Humusun ve Nohut Köftesinin Ötesi: Filistin Yemeklerinin İsrail'deki Sosyal ve Siyasal Yönleri adlı kitabın yazarı Said Liora Gvion'a göre, "Bu hiç kafa yorulmayacak eski ve saçma bir tartışma".
Humus savaşı
Ama birçok insan için humusun ortaya çıktığı yer, önemli bir kimlik ve yurtseverlik sorunu.
2008'de Lübnan İsrail'i humusu kendi yemeği gibi pazarlamakla suçlamıştı. Batıda humusun İsrail yemeği olarak bilinmesinden rahatsız olan Lübnanlı Sanayiciler Derneği başkanı, gıda telif hakları yasalarını ihlal ettiği gerekçesiyle İsrail'e dava açmıştı. Lübnan hükümeti, AB'ye başvurarak humusun Lübnan yemeği olarak tanınmasını istedi. Fakat bu girişimler sonuç vermedi.
Bunun üzerine Lübnan turizm bakanı Fadi Abboud, 2009'da dünyanın en büyük humus tabağını hazırlatıp Guinness Rekorlar Kitabı'na geçerek bu sorunu toptan çözmek istedi.
2000 kg'lık bir humus tabağı ile hedefe ulaşıldı. Ama İsrail'deki Arap kökenli ünlü humusçu Abu Ghosh, 6,5 metre çapındaki bir uydu çanağını 4000 kg humusla doldurarak yeni bir rekor kırdı. Bunun üzerine Lübnan, yüzölçümü ile eşdeğer 10.452 kg humus hazırladı ve 2010'dan beri rekoru elinde tutuyor.
En iyi aday Şam
"Lübnan'ın çabaları ilginç olsa da ciddiye alınamaz" diyor Rosenfeld. "Humus, herkesin sahip çıktığı ama kimseye ait olmayan bir Ortadoğu yemeği."
Amerikalı gıda tarihçisi ve Ortaçağ dönemi Arap yemekleri uzmanı Charles Perry Lübnan'a biraz hak veriyor.
"Lübnanlıları ciddiye alıyorum. Humusun ortaya çıkış yeri açısından Beyrut ikinci tercihim. Ortaçağ boyunca burası, iyi bir mutfağı ve bol limonu olan ileri bir şehirdi" diyor.
Ama ona göre, humusun çıkış yeri bakımından Şam daha iyi bir aday.
"Humusun bir kâse içinde çırpılması, onun eski bir yemek olmadığını, ileri bir şehir ürünü olduğunu gösteriyor. Ben humusun Şam'daki Türk yöneticiler için üretilmiş olduğunu düşünüyorum" diyor Perry.
"Humusun kimler tarafından veya ne zaman bulunduğunu belirlemek mümkün değil. Ayrıca Ortadoğu'da herkes birbirinin yemeğinden etkilenmiştir. Ama ben humusun kökenini
18. yüzyılda Şam ile ilişkilendiriyorum, zira orası en büyük şehirdi ve en ileri yönetici sınıfa sahipti."
Mısır ihtimali
BBC Türkçe'ninh haberine göre bir başka teoriye göre ise humus İsrail, Lübnan veya Suriye değil, Mısır kaynaklı. Iowa Üniversitesi'nden Ortadoğu tarihçisi Ari Ariel, tahin içeren ilk humus tarifinin Mısır'a ait olduğunu söylüyor.
13. yüzyılda Kahire'de yazılan yemek kitapları, püre haline getirilmiş nohut, sirke, limon ve baharatlardan oluşan bir yemekten söz ediyor. Ama tahin ve sarımsak içermeyen bu tarifin humus olmadığını söyleyenler de var.
Perry'ye göre "Tarihsel olarak bir yemeğin Suriye'den Mısır'a geçmiş olması ihtimali diğer yönlü olmasından çok daha fazla."
Konuştuğum birçok kişi humusun hangi ülkeden çıktığı konusunda anlaşamıyor. Ama birçoğu bunun bir önemi olmadığını, iyi yapılmasının önemli olduğunu vurguluyor. Ayrıca süpermarketlerde plastik kutularda satılan humus üzerine 'sahte humus' etiketi basılması gerektiğini söyleyenler de var.
En iyi humusu yapmak için önerdikleri gizli bir malzeme var mı sorusuna verilen yanıt ise aynı:
"Sevgi."